Kreatywność, hiperskupienie, wysoka energia i inne supermoce – ADHD u dorosłych

W kolejnej części wpisów o neuroróżnorodnych przechodzimy do omówienia typu dopaminergicznego, czyli tzw. ADHD u dorosłych. A więc osób, dla których największym wyzwaniem jest nuda, bezruch, zdecydowanie, który pomysł jest najlepszy i jego dokończenie, a także opanowanie swoich emocji. Porozmawiamy więc o sportowcach, przedsiębiorcach, duszach towarzystwa i tych wszystkich, których NIENASYCENIE i głód satysfakcji pcha do wielkich osiągnięć.

Jeśli chcesz zwiększyć swoją skuteczność dzięki rozpoznaniu supermocy i wzmocnieniu słabych punktów albo zrozumieć i nauczyć się postępować z klientami, pracownikami czy znajomymi, na których Ci zależy, ale nie dają Ci dojść do słowa, spóźniają się, zapominają o ważnych terminach albo nagle urywają kontakt, to zapraszam do lektury.

Wstęp: obalenie mitu o braku uwagi u dorosłych z ADHD

O ADHD u dorosłych mówi się teraz dużo. Po części dlatego, że chodzi o DOPAMINĘ, której działaniu podlega KAŻDY z nas. Pytanie, jak bardzo jesteś na nią wrażliwy / wrażliwa i czy zawsze tak było?

Dla mnie pierwszą iskrą do zgłębienia tematu był podcast Andrew Hubermanna o dopaminie, w którym po raz pierwszy usłyszałam o ADHD u dorosłych. W 2025, czyli 3 lata po wydaniu, ten konkretny odcinek ma 11 MLN wyświetleń, więc temat jest naprawdę potężny. To podcast prowadzony przez wykładowcę neurobiologii w Szkole Medycznej w Stanfordzie, więc mamy tutaj dużo wiedzy u źródła – wiedzy na temat funkcjonowania mózgu i w ogóle człowieka. Ale przede wszystkim prowadzący podsumowuje wyniki różnych ciekawych badań, często najnowszych.

Zaintrygowała mnie kwestia innego postrzeganiu czasu i bezsenności, bo od dzieciństwa problemy z zasypianiem uprzykrzają mi życie i ciągle, bezskutecznie, szukałam przyczyn tego stanu. Ale mimo to zdobyłam parę medali w różnych dyscyplinach sportu, nieźle radzę sobie na co dzień, a czasem dostaję powera, który sprawia, że w krótkim czasie mogę zrobić naprawdę dużo.

I tutaj wyraźnie i dobitnie zostało powiedziane (i potwierdzone badaniami) to, co znającym temat i doświadczającym hiperskupienia wydaje się oczywiste, mianowicie mówienie o braku uwagi (czyli „attention deficit”) jest błędem, skoro osoba z tzw. ADHD jest w stanie skupić się na czymś bez reszty, laserowo!

Polecana książka, po polsku wydana jako Mózg chce więcej. Dopamina – naturalny dopalacz natchnęła mnie do dalszego drążenia tematu.

W rezultacie moich badań, a także konsultacji z psycholożką, stawiam tezę, że ADHD sprzyja wielkim osiągnięciom w sporcie, biznesie, nauce, sztuce i nie tylko. A to wszystko pomimo trudności związanych z wysoką wrażliwością i całego wachlarza specyficznych właściwości jakie niesie NEURORÓŻNORODNOŚĆ.

ADHD u dorosłych – 'Mózg łowcy i inne supermoce’

O nadzwyczajnych zdolnościach wynikających ze specyfiki mózgu osoby z ADHD pisze norweska psychiatra, Kristin Leer w poradniku pt. ADHD mózg łowcy i inne supermoce, która sama została zdiagnozowana w wieku 44lat.

Jak podaje K. Leer:

ADHD często interpretuje się jako niedobór dopaminy

dlatego zamiast nazwy „ADHD” lepiej pasuje mi określenie typ dopaminowy / dopaminergiczny , tj. ktoś wrażliwy na działanie dopaminy. Zresztą o tym, że pojęcia związane z neuroróżnorodnością są nieidealne wspominam nie raz różnych postach z tej serii.

Znaczny wpływ ma tutaj też noradrenalina i serotonina. Jak podaje w poradniku ADHD u dorosłych niemiecka psycholog, Sabine Bernau:

noradrenalina odpowiedzialna jest za pobudzenie, czujność i większy lęk oraz niepokój. A serotonina kieruje impulsywnością, dopasowaniem zachowania do sytuacji, wpływa na zmęczenie i reguluje sen. W przypadku zaburzenia przesyłu bodźców za pomocą serotoniny może dojść do zwiększonej impulsywności, niskiej tolerancji na frustrację, spadku nastroju i złego dopasowania zachowania do danej sytuacji.

ADHD – rola DOPAMINY

Dlaczego słuchając o ADHD wydaje się, że każdy tak ma? Przecież każdy może się czasami spóźnić, każdemu czasami się nie chce, a najchętniej robiłby tylko to, co sprawia mu przyjemność? Bo skoro kluczowa jest tu rola dopaminy, to w czasach rozwoju cywilizacyjnego i technologicznego faktycznie problem może dotyczyć każdego!

Dopamina to neuroprzekaźnik (według Hubermana neuromodulator) związany m.in. z POSZUKIWANIEM przyjemności, motywacją, poczuciem satysfakcji i oczekiwaniem nagrody. Dopamina daje energię, radość i nadzieję związane z oczekiwaniem nowości. Odgrywa ważną rolę w procesie uczenia się i zapamiętywania. Jest kluczowa w zrozumieniu mechanizmów UZALEŻNIENIA, na co zwraca szczególną uwagę prof. Anna Lembke, specjalistka od terapii uzależnień, która zresztą była gościem u Hubermanna z związku z omawianiem dopaminy.

Ale to nie koniec – dopamina jest także odpowiedzialna za RUCH, pogoń za czymś, a także chęć zdobywania i panowania (władza) oraz przetrwania i reprodukcji, czyli popęd seksualny. Jest zorientowana na przyszłość – na to co nastąpi i jaka nagroda, przyjemność i satysfakcja czeka nas po zrobieniu czegoś (antycypacja). Co ciekawe – samo wyobrażenie, że coś ma być, wystarczy by dać wyrzut dopaminy. I co gorsza, może sprawić, że ostatecznie czynność sama w sobie może nie być już tak satysfakcjonująca! Osobę dopaminergiczną bardziej niż robienie czegoś pociąga planowanie i przewidywanie tego.

Z dopaminą można przesadzić stosując substancje stymulujące czy poddając się zachowaniom dającym przyjemność w bardzo krótkim czasie. I to jest właśnie powód, dla którego mamy duży problem z dopaminą i tym co jest albo przypomina ADHD w tych czasach. Począwszy od samego jedzenia i picia: na wyciągnięcie ręki mamy sprawiające natychmiastową przyjemność: słodycze (czekolada!) i fast foody, stymulujące napoje słodzone, kawę, energetyki. Do tego dochodzi powszechny dostęp do substancji dających szybki, duży wyrzut dopaminy, czyli ALKOHOL, nikotyna, narkotyki. Te ostatnie gwałtownie niszczą zdolność do odczuwania przyjemności, bo dają odlot, którego już żadne inne naturalne doświadczenie czy substancja nie jest w stanie zastąpić. (Przy okazji polecam film Requiem dla snu – pomoże CI NIGDY nawet nie pomyśleć o narkotykach).

Ale to nie koniec: postęp technologiczny sprawił, że nie tylko z telewizora czy komputera mamy ogromny napływ bodźców dopaminergicznych, ale stał się on jeszcze łatwiej dostępny, bo dosłownie na wyciągnięcie ręki, czyli w smartphonie. Jest tam wszystko: seriale, gry, media społecznościowe, pornografia. Przez to mózg jest tak przyzwyczajony do bodźców, nowości i łatwości osiągania natychmiastowej gratyfikacji, że ciężko mu znaleźć coś ciekawszego i równie lub bardziej pobudzającego w codziennym życiu. Albo uczynić wysiłek i poczekać cierpliwie na nagrodę odroczoną w czasie. W ten sposób równowaga dopaminowa zostaje zaburzona.

Cechy ADHD u dorosłych

A więc wiele osób zapracowuje sobie na deficyt uwagi, przyjemności i chęci do działania. Jednak są tacy, którzy mają to coś od dzieciństwa. Tak jak w przypadku cech spektrum autyzmu, jak i ogólnie neuroróżnorodności, wielu dorosłych dostrzegło to w swoich dzieciach. Inni, dzięki coraz powszechniejszej wiedzy popularyzowanej przez naukowców, działaczy oraz psychiatrów i psychologów także współpracujących z różnymi twórcami internetowymi.

Czym więc przejawia się to „coś”? Oto przegląd wybranych cech ADHD u dorosłych:

• hiperskupienie vs. trudności z UWAGĄ, koncentracją i zapamiętywaniem
• hiperaktywność vs. wyczerpanie
• kreatywność: mnogość pomysłów, dostrzeganie różnych kontekstów
• tryskanie pozytywną energią, stany euforyczne vs. przygnębienie, tendencja do stanów depresyjnych
• upór, zafiksowanie na swojej wizji
• skłonność do ryzyka
• zatapianie się w świecie marzeń
• mała tolerancja na NUDĘ

• IMPULSYWNOŚĆ, nieprzemyślane zachowania, wtrącanie się w słowa rozmówcy
• słaba pamięć (pamięć robocza, krótkotrwała)
• rozdrażnienie, łatwe przejmowanie się słowami/ czynami innych
• poszukiwanie stymulacji i przyjemności (kawa, słodycze, alkohol, narkotyki, zakupy, hazard, pornografia, hiperseksualność)
• bezsenność
• problemy z rozpoczynaniem działania, np. obowiązków zawodowych, sprzątania („messies”)
• trudności z organizacją przestrzeni
• gubienie rzeczy (często kluczy), nierozróżnianie szczegółów (i stąd wrażenie zgubienia czegoś, popełnianie błędów w pisowni itp.)
• słowotok (charakterystyczna ściana tekstu w komunikacji pisanej)

Jeszcze raz warto podkreślić jak wiele cech jest wspólnych z Aspergerem / spektrum autyzmu – zwłaszcza hiperskupienie, zafiksowanie na swojej wizji, twórczość, wysoka wrażliwość. To tylko potwierdza, że warto myśleć o osobach neuroróżnorodnych jak o szerokiej grupie osób, które mają wiele wspólnego, a jednocześnie mogą się bardzo różnić (np. potrzeba stałości vs. zmiany).

Specyfika ADHD u dorosłych a odpowiedni kontekst

Tak jak każdy, dorośli z ADHD mogą funkcjonować lepiej lub gorzej, przejawiając więcej supermocy albo niemocy. Ostatecznie to jak kształtuje się człowiek zależy nie tylko od materiału genetycznego, ale także jego doświadczeń i środowiska. Jak w przypadku wszystkich neuroróżnorodnych, ważne jest stworzenie warunków do życia zgodnie ze swoimi predyspozycjami i temperamentem.

W zależności od sytuacji wymienione cechy mogą nabierać innego znaczenia. Dobrym przykładem jest tutaj kwestia marzycielstwa. Źródła podają, że u dziewczynek ADHD (albo ADD) często przejawia się rozmarzaniem się. W przypadku spektrum autyzmu również pojawia się kwestia tracenia kontaktu z rzeczywistością i nieobecnego wzroku dzieci w tym stanie.

Co ciekawe, takie zachowania przejawiał w szkole młody Elon Musk przez co rodzice usłyszeli od psychologa, że ich dziecko jest upośledzone…! Musk podobno miał zespół Aspergera, ale wiedząc o jego licznych projektach i obsesji w dążeniu do celu, ja podejrzewam także duży wpływ dopaminy, a więc ADHD.

Bez marzeń i wizji przyszłości nie byłoby wielkich odkryć ani wielkich fortun. Zresztą snucie odważnych wizji radzi się tym, którzy chcą czegoś więcej od życia. Amerykański miliarder latynoskiego pochodzenia, Dan Peña, posiadanie wielkich marzeń stawia jako jedno ze swoich przykazań super sukcesu, którego uczy na specjalnych seminariach dla głodnych fortuny. Ten pan zresztą obdarzony jest wybuchowym temperamentem (który można lubić albo nie!) i jest przykładem jednostki wysokodopaminergicznej, która odniosła wielki sukces. Temple Grandin również podkreślała, że zanim zaprojektowała jakąś konstrukcję, dane rozwiązanie testowała w głowie.

Widać więc, że ta cecha jest generalnie pozytywna, o ile idzie w parze z działaniem – czyli o ile nie kończy się tylko na snuciu wizji w głowie, nie popartych żadnym wysiłkiem by uczynić je realnymi. Bo trzeba pamiętać, że ta różnica robi wielką różnicę! Marzenia tak, ale poparte czynami – czyli można by powiedzieć, w kontakcie z rzeczywistością.

Ciekawe zestawienie pozytywnych interpretacji mniej pochlebnych określeń przypisywanych dorosłym z ADHD podaje K. Leer :

„lekko rozkojarzony – ciekawy

spóźnialski – z optymistycznym podejściem do czasu

nie trzyma się wątku – widzi konteksty niedostrzegane przez innych

uparty – walczy w to co wierzy

miewa nierówne wyniki – miewa przebłyski geniuszu”.

I właśnie ten kontekst sprawia, że dorośli z tzw. ADHD doświadczają supermocy, dzięki którym mogą osiągać życiowe sukcesy. Jakie to supermoce?

Hiperskupienie – super koncentracja

Jeśli coś jest bardzo interesujące dla osoby z ADHD, to sprawia, że bramka dopaminowa jest zamknięta, nie dopuszczając innych bodźców i rozpraszających myśli. Wtedy świetnie zapamiętuje się dane szczegóły, chętnie działa, kończy rozpoczęte czynności i procesy myślowe w krótkim czasie. Hiperskupienie, które K. Leer porównuje do stanu przepływu („flow”) to stan takiej koncentracji, że nie istnieje nic poza tym. Wtedy przestaje się czuć głód, potrzeby fizjologiczne, traci się poczucie czasu, nie przeszkadza już żaden hałas.

Zatopienie się w czymś bez reszty wynika z tego, że to coś jest źródłem PRZYJEMNOŚCI, a więc daje wyrzut dopaminy, która jest odpowiedzialna za koncentrację i motywację. To coś to może być PRACA, sport, rozmowa na jakiś temat, które dana osoba chłonie całym sobą.

Ale, przez to że ta czynność daje błogość trudno jest ją przerwać, bo to oznaczałoby przeciwieństwo przyjemności, czyli cierpienie. Jest to związane z fizjologicznym mechanizmem równowagi dopaminowej ból – przyjemność (mówi o tym wspomniana Anna Lembke). Dobrze widać to na przykładzie dzieci, które jeśli są czymś pochłonięte, a chcemy im w tym przeszkodzić, to reagują histerią.

Następstwa hiperskupienia – ultra wydajność vs. ból

Jak widać to laserowe skupienie u osób z ADHD (w spektrum autyzmu zresztą tak samo) i jednocześnie przyjemność z zatopienia się w danym procesie sprzyja ultra wysokiej wydajności w działaniu. Przydaje się więc w nauce, w pracy, w twórczości, ale często prowadzi do pracoholizmu. Konsekwencje to zapominanie o wszystkim innym, że np. trzeba było zapłacić rachunek, odebrać dziecko ze szkoły, zjeść, odpocząć!

Wyzwaniem jest więc sterować tym stanem flow tak, żeby umieć z niego wyjść w razie potrzeby. Nie tylko po to, żeby nie zaniedbywać innych obowiązków, ale żeby nie przegapić czegoś, co też jest źródłem przyjemności i zaspokaja jakieś potrzeby. Bo ich niezaspokojenie może spowodować WIĘKSZE CIERPIENIE niż BÓL SPOWODOWANY PRZERWANIEM stanu flow.

Inne następstwa to może być wyczerpanie i przebodźcowanie – niebezpieczne zwłaszcza kiedy trzeba się wyciszyć przed porą spoczynku. To może prowadzić do problemu z zaśnięciem, a w następstwie do szukania wsparcia w jakichś substancjach (alkohol, tabletki nasenne).

HIPERAKTYWNOŚĆ

Ponadprzeciętna potrzeba ruchu, np. 100km jazdy na rowerze, ultramaraton, pływanie po 6 godzin na kajaku albo kilkanaście godzin wpław po morzu czy oceanie może być ogromną zaletą tam, gdzie ceni się wysoką aktywność i wytrzymałość, np. wśród sportowców, żołnierzy, ratowników górskich itp.

Przykładem tego, jak stworzenie odpowiednich warunków dla danego temperamentu może odmienić los, jest Michael Phelps, multimedalista olimpijski w pływaniu. Jako dziecko w szkole miał problemy z hiperaktywnością i koncentracją, więc matka – nauczycielka, posłała go na lekcje pływania. Z czasem wykorzystała zamiłowanie do sportu by przechytrzyć jego niechęć do nauki, zwłaszcza matematyki. Więcej o olimpijczyku i jego historii można poczytać w artykule: https://www.additudemag.com/michael-phelps-adhd-advice-from-the-olympians-mom/.

Inną ciekawą sylwetką osoby hiperaktywnej jest Diana Nyad. W 2023 Netflix wypuścił o niej film, w którym wyraźnie widać jej dopaminergiczny temperament, chociaż nigdzie wprost nie jest powiedziane, że to ADHD. Nyad jeszcze w wieku 60lat+ pływała długie, ponad 100km dystanse na otwartych wodach i sięgała po swoje marzenia. Więcej nie będę zdradzać, bo warto obejrzeć film i przeżyć to samemu 🙂

Oprócz sportsmenki Nyad jest też dziennikarką, a jest to często wybierany zawód w przypadku ADHD, o czym pisze m.in. Jenara Nerenberg w Neuroróżnorodnych. Wydaje się, że to samo nienasycenie, które pcha do pokonywania swoich granic w sporcie, każe drążyć dany temat czy szukać rozwiązania jakieś trudnego zadania pisarzom, dziennikarzom, naukowcom i wynalazcom.

Ma to zresztą związek z poszukiwaniem satysfakcji i gratyfikacji – czyli dopaminą. Genialne dzieła, jakie rodzi nienasycenie widać po książkach Waltera Isaacksona, który moim zdaniem też jest typem dopaminergicznym. A wnioskuję nie tylko z jego wyczerpującego stylu pisania i zainteresowania wybitnymi jednostkami, ale i tego jak pisze o zapamiętywaniu (słabość pamięci krótkotrwałej). Widać to także po wynalazkach fizyków, czy np. kolejnych przedsięwzięciach Elona Muska.

Hiperaktywność – nocne marki

Ale mniej oczywisty jest związek hiperaktywności z rytmem dobowym, a dokładniej chodzi o późne godziny zasypiania. K. Leer sięgając do badań archeologicznych opisuje, jak jednostki niespokojne, nie mogące zasnąć i impulsywne świetnie nadawały się do roli obrońców gromady, poszukiwaczy nowego pożywienia i miejsca do osiedlenia się.

Podobnie Mathiew Walkier, profesor snu w książce Dlaczego śpimy wskazuje na ewolucyjnie ukształtowany podział na sowy i skowronki, gdzie sowy to osoby zasypiające po godzinie 1. i 2. w nocy, które najlepiej funkcjonują po południu. Dzięki takiemu przesunięciu pór czuwania skowronki (poranne ptaszki) broniły stada rano, a sowy w nocy. Współcześnie też potrzebujemy osób, które czuwają w nocy, jak np. lekarzy i pielęgniarek na nocnym dyżurze, policjantów, pracowników stacji benzynowych itp.

Hiperaktywność jako problem – niepokój, siedzący tryb życia, nuda

Jak wskazuje K. Leer:

„Hiperaktywność którą obserwujemy u dzieci z ADHD u dorosłych często przekształca się w niepokój wewnętrzny. Nieraz błędnie interpretuje się go jako lęk – zwłaszcza u kobiet”.

Nie tylko u dzieci zmuszonych do przesiadywania w szkolnej ławce, ale i wśród dorosłych hiperaktywność jest problematyczna. Każdy ma inny start, a więc różne możliwości wyboru ścieżki zawodowej, a ta często bywa niedopasowana do preferencji osób z ADHD.

Żyjemy w czasach, w których droga do zarabiania wiedzie głównie przez siedzący tryb życia, najczęściej przy komputerze, przy monotonnych czynnościach. Mało jest miejsca na kreatywność, ruch, wykazanie się szybkością w działaniu, dostrzeganiem różnych kontekstów. Wyzwaniem bywa więc praca siedząca po 8 godzin, wytrwanie godziny na nudnym spotkaniu albo po prostu skończenie swojego projektu, który był interesujący, ale nagle przestał, bo coś innego stało się ciekawsze.

Ale znając już działanie dopaminy można zauważyć, że aktywność fizyczna nie tylko da ujście niespożytkowanej energii, ale jednocześnie będzie sprzyjać utrzymaniu koncentracji. To wariant podstawowy. Ci, którzy mają problem z zainicjowaniem takiej aktywności – dosyć częsty przy ADHD, będą potrzebować dodatkowych sposobów, żeby bardziej zaktywizować umysł do działania zgodnego ze swoją wolą, np. medytacji z intencją.

Równie ważne, nawet jeśli już trzeba robić coś czego się nie lubi i nie daje żadnej satysfakcji, będzie znalezienie dla siebie alternatywnego zajęcia, które da poczucie spełnienia. Nawet jeśli jego udział w codzienny grafiku dnia czy tygodnia będzie minimalny, to będzie dawać regularny dopływ dopaminy, a tym samym bodźce do działania i radzenia sobie z tymi mało przyjemnymi czynnościami.

Sen i wpływ na koncentrację a przymus porannej aktywności

Kolejne wyzwanie dla osób z ADHD to oczekiwania porannej aktywności od wszystkich, podczas gdy ewolucyjnie nie jest to normalne. Na wczesnym etapie życia narażanie na choroby przez odbieranie snu dotyczy wszystkich, niezależnie od neurotypu. Jak pisze prof. Walker:

„W okresie dojrzewania zegar tykający w jądrze nadskrzyżowaniowym coraz bardziej przesuwa się do przodu: zmiana ta dokonuje się u wszystkich nastolatków niezależnie od przynależności kulturowej czy miejsca zamieszkania. (…) szesnastolatek nie będzie miał zwykle ochoty na sen o dwudziestej pierwszej, ponieważ o tej porze znajduje się w stanie pełnego rozbudzenia. (…) około 22 albo 23 (…) dziecko będzie wciąż mocno rozbudzone. Musi minąć jeszcze kilka godzin, zanim rytm dobowy nastolatka zacznie wyciszać jego uwagę i pozwoli na przyjście naturalnego, głębokiego snu”.

W kontekście samego ADHD Walker zwraca uwagę, że wiele z objawów, które występują u dzieci mają związek w brakiem snu. Z tego też powodu podkreśla znaczenie wysypiania się wśród dzieci i młodzieży i jest przeciwnikiem leków na ADHD, czyli adderralu (amfetamina) i ritalinu (metylofenidat):

„Amfetamina i metylofenidat to dwa najsilniejsze ze znanych nam leków, które zapobiegają zasypianiu i utrzymują mózg(…) w stanie całkowitego rozbudzenia”.

Uzyskanie odpowiedniej jakości i ilości snu ma wpływ na proces zapamiętywania, uczenia się, koncentracji, regulacji emocji i wiele innych. Ale problem z zasypianiem przekłada się na jeszcze poważniejsze następstwa, jak wspomniane już sięganie po substancje działające uspokajająco. Wniosek jest taki, że skoro przesunięcie godzin zasypiania i wstawania jest częste w przypadku ADHD, to pozwolenie sobie na późniejsze wstawanie i czuwanie może sprawić, że problem bezsenności będzie o wiele mniej uciążliwy.

U innych, którzy jednak nie mają problemu z porannym wstawaniem, ale ich mózg rano jest na bardzo niskich obrotach, lepszą wydajność może zapewnić przesunięcie największej aktywności umysłowej o parę godzin.

Dzięki elastycznym godzinom pracy i zmianowym planom szkolnym takie dopasowanie stylu życia do siebie robi się coraz bardziej możliwe, chociaż nadal nie każdy może sobie pozwolić na taki luksus. Dlatego w tym kontekście ważne jest podnoszenie świadomości neuroróżnorodności i odmiennych potrzeb różnych grup ludzi.

Inny wieczorny problem hiperaktywnych to natłok myśli w nocy. Jak wiemy neuroróżnorodnych charakteryzuje wysoka wrażliwość i u pewnych osób przejawia się tendencją do nadmiernego, głębokiego analizowania. U osób z ADHD to może nasilać się właśnie w środku nocy albo nad ranem, uniemożliwiając dalsze zaśnięcie. Dlatego ważne dla takich osób będzie zadbanie o wyciszenie umysłu na noc, unikanie stymulujących substancji (papierosy, alkohol, kawa) i naświetlania światłem niebieskim z telefonu, telewizora i innych urządzeń.

KREATYWNOŚĆ

Wysoka aktywność mózgu oraz umiejętność dostrzegania szerszego kontekstu i szczegółów nieistotnych dla większości ludzi sprzyja kreatywności. W połączeniu z większą wrażliwością sensoryczną, która działa jak radar na bodźce przez większość ignorowane sprawia, że u jednostek dopaminergicznych rodzi się mnóstwo pomysłów i nowatorskich rozwiązań. Mowa więc o szeroko pojętej kreatywności – nie tylko w sztuce, ale i biznesie czy codziennym życiu – twórcze podejście potrzebne jest wszędzie tam, gdzie robimy coś nowego. Osoby z ADHD bywają też duszą towarzystwa, bo zawsze potrafią innych zabawić, rozśmieszyć (patrz komicy), zagadać albo wysłuchać – w końcu tyle rzeczy potrafi być dla nich interesujących.

Empatia i wrażliwość – zasób i brzemię

Wspomniany radar daje neuroróżnorodnym także umiejętność wyczucia innych osób, czyli empatię, która jest bardzo przydatna w budowaniu więzi społecznych, w tym także w kontaktach biznesowych. O znaczeniu tej cechy wspomina polski biznesmen Robert Gryn przy okazji odpowiedzi na pytanie, czym się kieruje przy wyborze nowej gałęzi biznesu. Okazuje się, że empatia jest dla niego ważniejsza niż rozeznanie rynku czy potencjału danej inwestycji.

Z kolei o wrażliwości w zarządzaniu mówi w Neuroróżnorodnych Susan Cain, autorka Ciszej, proszę. Siła introwersji w świecie, który nie może przestać gadać, która pracuje z neuroróżnorodną kadrą kierowniczą Doliny Krzemowej:

„Zdolność wyczuwania tego, co dzieje się w naszym zespole i umiejętność rozmawiania z jednym członkiem zespołu w jeden sposób, a z drugim w inny – w tym sensie wrażliwość może stanowić supermoc.”

Ale wysoka wrażliwość ma też swoją ciemną stronę w postaci bardzo intensywnego przeżywania potencjalnie krzywdzących słów i zdarzeń czy własnych niepowodzeń. Często z powodu przytłoczenia problemem oraz tendencji do nadmiernego analizowania osoby z ADHD tracą tyle czasu i energii na regulowanie swoich reakcji, że w końcu nie mają zasobów na działanie! I wtedy faktycznie nic nie robią i w ten sposób zapracowują sobie na etykietę „lenia”. Ale wiedząc o tym mechanizmie, można nauczyć się postępować w takich sytuacjach i w ten sposób nie tracić cennej energii na zamartwianie i rozpamiętywanie.

Dorośli z ADHD – nieustraszeni optymiści w pogoni za swoją wizją

Wspomniana Diana Nyan jest przykładem jak determinacja i pogoń za marzeniami pcha do wielkich osiągnięć. Inne niesamowite wyczyny marinistyczne, tym razem w ramach samotnego rejsu dookoła świata w wieku 16 lat ma na koncie inna neuroróżnorodna, Jessica Watson, która zmagała się z dysleksją. To co było źródłem problemu z werbalnym postrzeganiem świata i czytaniem, jednocześnie dało jej przewagę w poruszaniu się na bezkresnych wodach, bo osoby z dysleksją mają świetną orientację w przestrzeni.

W filmie Siła ducha o wyczynie tej nieustraszonej nastolatki z Australii widać migawki z dzieciństwa pokazujące jej upór i zafiksowanie na swojej wizji – cechy, które mogą świadczyć także o ADHD (dysleksja według dawnych źródeł tak często występowała z ADHD albo z autyzmem, że traktowano ją jako jedną z właściwości tychże).

Napęd dopaminowy albo jego deficyt decyduje również o skłonności do ryzyka, poszukiwaniu wrażeń i stymulacji. Także o optymistycznym spojrzeniu na przyszłość, życiu „tu i teraz”. Optymizm sprzyja snuciu wizji życia i projektów z rozmachem. Ciekawy rys sylwetki przedsiębiorcy, który nosi charakterystykę osoby z ADHD znajdziemy po raz kolejny w Innowatorach W. Issacksona (pogrubienie moje – wskazuję typowe cechy):

„William von Meiser był jednym z pierwszych przykładów nowego typu pioniera, który stał się motorem innowacji cyfrowych pod koniec lat siedemdziesiątych. Podobnie jak Ed Roberts, twórca Altaira, był naładowanym energią seryjnym przedsiębiorcą. Stanowił zarówno doskonały przykład, jak i karykaturę tego gatunku nowatorów, którzy mając oparcie w coraz liczniejszych firmach dostarczających venture capital, tryskają pomysłami, rozkwitają pod wpływem adrenaliny przy podejmowaniu ryzyka i z misjonarskim zapałem propagują nowe technologie. W przeciwieństwie do Noyce’a, Gatesa czy Jobsa von Meister nie nastawiał się na cierpliwe budowanie firm, lecz odpalał je i patrzył, gdzie wylądują. Porażka go nie przerażała, tylko dodawała energii. (…) Von Meister nie miał cierpliwości do bycia przykładnym studentem, toteż kilkakrotnie rozpoczynał i przerywał naukę na różnych waszyngtońskich uczelniach (…). Miał słabość do pięknych kobiet oraz dobrego czerwonego wina, samochodów wyścigowych, prywatnych samolotów, szkockiej single malt i przemycanych cygar„.

W jego biogramie przewija się motyw postrzegania go jak szaleńca. Trudno stwierdzić czy chodziło o lekkomyślność jego wizji (zakrzywianie rzeczywistości Jobsowi wyszło na dobre) czy charakter (trwonienie firmowych pieniędzy i zaniedbywanie firmy) czy faktyczny rys szaleńcy (może zaburzenia maniakalne?). Ale jego pomysły wyprzedzały czasy, to on zapoczątkował inicjatywy online umożliwiające wymianę treści ze znajomymi oraz stworzenie rozbudowanych serwisów informacyjnych połączonych z funkcjami społecznościowymi.

„Zamierzamy zmienić maniaka gier komputerowych w fanatyka informacji” – brzmiało jego oświadczenia. I tak się stało, ale już bez jego udziału, bo nie za sprawą jego firmy Control Video Corporation (CVC), a przekształconej z niej po jego usunięciu firmy Quantum, z serwisem Q-Link.

Skazani na sukces – jeśli sobie na to pozwolą

Jak podaje Sabine Bernau:

osoby z ADHD są często perfekcjonistami. Nie interesuje ich przeciętność

Jeśli dodać do tego wspomniane hiperskupienie, wysoką energię i kreatywność – to robi się z tego całkiem niezła mieszkanka na sukces – rozumiany jako realizowanie swoich celów i satysfakcjonujące życie.

Nic dziwnego więc, że dorośli z ADHD, zarówno kobiety jak i mężczyźni mają wielkie osiągnięcia w świecie biznesu, nauki, sportu, sztuki. Czy nie brzmi trochę jak kompletna sprzeczność z ogólnie przyjętą narracją o ADHD, czyli łatwe rozpraszanie się, tendencja do niekończenia rozpoczętych zadań, słomiany zapał, lenistwo? W zasadzie obie strony mają rację.

Sukces odniesie ten, kto znajdzie to co dla niego jest INTERESUJĄCE, dopaminergiczne

i nie zniszczy swojego mózgu nadmierną stymulacją, przebodźcowaniem i rozpamiętywaniem niepowodzeń. I, co szczególnie ważne w przypadku kobiet – jeśli zmniejszy wymagania wobec siebie w kwestii codziennych obowiązków jeśli ich wypełnianie jest dla nich szczególnie trudne.

Czyli kluczem jest stworzenie sobie warunków do życia dostosowanych do swojego temperamentu. O tym jak bardzo to się opłaca przekonuje biografia amerykańskiego biznesmena Paula Orfalae, który mając ADHD i dysleksję stworzył sieć ksero wartą ponad 1,5 miliarda $.

Zakończenie

Ktoś może powiedzieć, że jednak ma więcej problemów i wcale nie czuje tych supermocy, że problem ze skupieniem, regulacją emocji czy dotrzymaniem terminów całkowicie dezorganizuje mu życie i czuje, że ADHD to jego przekleństwo. Moim zdaniem to jest do wypracowania za pomocą odpowiedniego treningu mentalnego, fizycznego i diety. Ponadto, wszelkie źródła wskazują na to, że najważniejszym czynnikiem w dążeniu do dobrostanu w przypadku dorosłych z ADHD jest dopasowanie stylu życiu do swojego temperamentu, robienie takich rzeczy, które dadzą odpowiedni przypływ dopaminy, a więc pomogą utrzymać odpowiedni poziom motywacji i satysfakcji w codziennym życiu.

Jeśli jesteś chętna/ chętny odkryć swoje supermoce i rozwinąć skrzydła, to zapraszam do współpracy.